Verslag van bestuurslid Bert Houtbeckers van de reis naar Armenië van 4 t/m 18 oktober 2022.

Fotografie Nico Bastens Photography  www.fotonique.nl

Op 4 oktober starten we (ondergetekende, Suren Karian, Frits Peters, Nico Bastens en Jos Smeets) vanaf het huis van Vera en Nico met de auto van Frits. Frits is een donateur van onze stichting Rafaël, Nico is professioneel fotograaf en co-reisleider van onze groep. Jos gaat mee als organisator van de stichting Global Exploration uit Valkenburg die door middel van uitwisselingen van studenten de wereld een stukje dichter bij elkaar wilt brengen. Suren, onze voorzitter van Armeense afkomst, is onze reisleider/coördinator en belangrijk is voor de vertalingen bij onze contactpersonen en de kinderen. Ik voel me de waarnemer, die heel nieuwsgierig is naar het onbekende. Midden in de nacht komen we na een voorspoedige reis in Yerevan aan en krijgen in ons hotel zelfs nog een maaltijd aangeboden.

Inmiddels is het 5 oktober geworden en begint ons programma met een bezoek aan Lala Mneyan, onze contactpersoon in Yerevan, die nog deze morgen een chemo behandeling heeft gehad, dus daarom worden de afspraken verzet naar de volgende week. In de middag het genocide monument bezocht en het aanpalende genocide museum, beide erg indrukwekkend!

De volgende dag, 6 oktober rijden we naar Charentsavan, Zepyura Eloyan is daar onze contactpersoon en begeleidt ons naar het eerste kind dat we hier bezoeken: Alina, 14 jaar oud, ze heeft c.p., celebrale parese, bij de geboorte opgelopen, en daarnaast suikerziekte. Ze is desondanks tevreden met haar leven, wil studeren en zich inzetten voor lotgenoten. We bezoeken nog een tweede kind, Vrej, 6 jaar, die een hartafwijking heeft, verschillende hart-operaties heeft ondergaan en daardoor een leerachterstand. Het gezin is in 2016 moeten vluchten uit oorlogsgebied. Beide gezinnen waren zeer gastvrij en we hebben gesmuld van het vele fruit en gebak. Stichting Rafael heeft in dit dorp 5 jaar geleden een kleine speeltuin opgericht, in een park naar Frans van Hellemondt vernoemd, maar deze was totaal verwaarloosd. 
Vanuit Charentsavan reizen we verder naar Vanadzor waar we tegen de avond arriveren. Hier zullen we een week verblijven in een klein hotel, waarvan de eigenaar Vlaams spreekt, wel zo makkelijk.

7 oktober. In Vanadzor is Mariam Marukyan de contactpersoon en we spreken met haar af bij de kleine speeltuin (goed onderhouden) vlak in de buurt van het hotel, waarna we met haar naar ons eerste kind op bezoek gaan. Ook dit is een vluchtgezin, nu uit 2020. Aramais, 7 jaar oud werd 10 maanden geleden door een wilde hond in zijn hoofd gebeten, heeft nu concentratie en geheugenproblemen en is vlug moe. Hij heeft een oudere broer en een baby zusje. Mede dankzij de ondersteuning van stichting Rafael slaan ze zich er doorheen.

Als tweede kind vandaag bezoeken we de 13-jarige Gayane, zij heeft schildklierkanker met uitzaaiingen. Ze is geopereerd, maar moet nog elke maand behandeld worden, kosten 125 euro per keer. Wij hebben als extra ondersteuning zelf de beurs getrokken om de ergste nood te lenigen.
In de middag gelegenheid om Vanadzor te verkennen, we bezoeken een kaashal waar oorspronkelijke kaassoorten verkocht worden, maar ook zelfgemaakte wodka. Ook hier ligt in de buurt een speeltuin die er nog steeds goed bij staat.

8 oktober. Met Mariam naar Kurtan, drie kwartier rijden. Hier bekijken we de school waar we met een project zijn gestart: een moestuin, frambozen-gaard en een appelplantage. De decaan leidt ons rond en vertelt over de vorderingen. Het ziet er allemaal goed uit, maar er zijn nog wensen. De frambozen liggen half op de grond en daar willen ze graag betonnen palen om op te binden en een afrastering om de appelboomgaard. Wij gaan ons best doen in hoeverre dit te realiseren is. In een oud gedeelte van de school is een streekmuseum gehuisvest, zeker de moeite waard om te bezichtigen, maar toe aan een flinke opknapbeurt. Na een maaltijd bij de decaan neemt hij ons mee naar een gezin waar direct hulp nodig is, zeer arm en de moeder kan door een heupprobleem niet meer de trap af, haar zoontje van ongeveer 11 jaar is haar grote hulp. Wij kopen een voorraad hout voor de winter en 10 kippen die ze graag wil hebben zodat ze elke dag verse eieren hebben.
Wij gaan dan terug naar ons hotel, Nico en Suren naar Pushkino, een dorp met een aanvraag voor een speeltuinproject (stichting Bekor) bij de plaatselijke school, om te kijken naar wat er mogelijk is.

9 oktober. Zondag, een orthodoxe kerkdienst bezocht, een mooie oude drukbezochte kerk, veel vrouwen met sluier, veel kaarsen en wierook, mooi gezang van mannen en vrouwen.
Hierna afgesproken met Mariam om weer een kind te bezoeken: Aida, die 10 jaar is. Al 33 jaar woont de familie in een oude container, klein en vochtig, die zij betrokken na de grote aardbeving van 1988. Ze wonen er nu met zijn zevenen, dus je kunt je er wel iets bij voorstellen! Aida heeft een oog probleem en moet elke maand een injectie krijgen. Het zicht is gelukkig sterk verbeterd, maar ze is er nog niet.
Deze middag zijn we uitgenodigd, eerst bij de familie van een oom van Mariam, en daarna bij haar ouders, een groots dubbel welkom, we hebben genoten.

10 oktober. Naar de bisschop van de provincie Lori, die afgelopen jaar het zomerkamp heeft georganiseerd waar een groot gedeelte van onze kinderen aan meededen tot hun en onze tevredenheid (zie de video op onze website). We hebben afgesproken om later die middag het kamp te bezoeken. Via Mariam kent hij de doelstellingen van Rafaël en had daar veel bewondering voor. Jos kon hier uitgebreid over zijn stichting Global Exploration vertellen. De bisschop vertelt dat een aantal jongeren hier bij elkaar komen voor creatieve activiteiten en dat daar eventuele mogelijkheden tot uitwisseling liggen, dus maken wij een afspraak met deze groep later deze week. Over een erbarmelijke weg rijden we nu naar het kamp gelegen aan de rand van Vanadzor alwaar we de gebouwen met de omgeving uitgebreid bekijken. Alles is sober, maar functioneel en we hopen er volgend jaar in een zomerkamp weer gebruik van kunnen maken, maar dat hangt van de donaties af! Dan staat er nog een bezichtiging van het oude Sanahin kloostercomplex op het programma, tussen de 10de en 13de eeuw gebouwd, heel indrukwekkend.

11 oktober. In Gyumri is onze laatste contactpersoon werkzaam: Mariam Sahakyan. Zij ontvangt ons in het Meghvik Children and Youth Center. Ook hier weer veelsoortige vormen van creatieve activiteiten. Jammer genoeg was er pas een grote lekkage in de filmzaal zagen we tijdens de rondleiding. Jongeren van 9 tot 20 jaar zijn hier welkom in hun vrije tijd en ook nog gratis! Hierna maken we samen met Mariam twee thuisbezoeken. Als eerste het 9 jarig meisje Sedan die ernstig contactgestoord is, bang en gesloten. De familie woont in een krotwoning met veel asbest er omheen. Ze wonen er met zijn zevenen, de oudste zoon is in militaire dienst. Ze moeten leven van een uitkering van 100 euro per maand, dus ook hier is onze steun zeer welkom.
De 13-jarige Mushegh woont op het tweede adres, in tegenstelling met het eerste in een mooie ruime woning waar een Russische ngo voor heeft gezorgd. Hij heeft een groot tekort aan calcium waardoor armen en benen vlug breken, maar hij heeft een positieve instelling. Een stuk buiten Gyumri ligt een bijzonder klooster, Marmashen Monastary, uit de 10de eeuw, in die tijd een belangrijk religieus centrum op een erg mooie plek, waar we getrakteerd worden op een religieus lied. We brengen Mariam terug naar Gyumri, nemen afscheid en gaan weer naar Vanadzor. We komen langs de vallei der slachting met aantal gedenktekens.

12 oktober. Even een dag om rustig aan te doen. Mihran is de man van Mariam M. en tevens boekhouder van de bezochte bisschop. Wij zijn bij zijn ouders uitgenodigd om te komen eten. Dat hebben we graag gedaan, het was een fijne bijeenkomst, ontspannen!

13 oktober. In Vanadzor is een speeltoestellenfabriekje waar we gaan kijken voor de speeltuin van Phuskino, het project Bekor. We vragen prijzen op en komen tot de conclusie dat ons budget niet toereikend is, of dat we het met een toestel minder moeten doen.
Verderop bezoeken we een prehistorische nederzetting met nu holen in de grond. Nog verder Lori Berd, een groot fortcomplex uit de 11de eeuw, met bijna rondom een diep ravijn als bescherming. Nu liep er een prachtige vos rond.
Nog weer verder in Ardvi het kluizenaarskerkje van Odzun bezocht, mooi gelegen. Een heel stuk verder in Odzun zelf is er nog een oude kerk, Odzun Church, uit 5de eeuw, waar we een rondleiding krijgen van de pastoor die als afsluiting een lied ten gehore brengt. Het is de laatste avond in Vanadzor en we genieten in een restaurant van een afscheidsetentje. Wat wil je nog meer.

14 oktober. Eerst de afspraak bij de bisschop met de jongeren waar Jos voor gevraagd had. Het werd een hele bijeenkomst waar nog eens alles werd uitgelegd. Na nog een kerkbezoek vertrokken we naar ons (oude) hotel in Yerevan. In de middag rijden we naar Lala die zich nu een stuk beter voelt. Ze neemt ons mee naar een privéschool, speciaal voor Jos vanwege zijn uitwisselingsprogramma. Met de metro(!) gaan we terug naar het centrum van Yerevan, lopen daar wat rond tot Lala ons vertelt dat ze nog een verrassing voor ons heeft. Via een vriendin kreeg ze gratis entreekaarten voor een concert in het operagebouw. Daar gaan we graag op in en hebben er geen moment spijt van gehad: een prachtige voorstelling.

15 oktober. Volgens Lala mochten we het volkskunstmuseum niet missen. We kregen er een gedegen rondleiding en hebben weer meer inzicht gekregen in de Armeense tradities. Dan gaan we naar een dorp buiten Yerevan, Getashen, waar een buitengewone school staat waar Lala ooit les heeft gegeven. Een biologische landbouwschool, iets wat mij erg aanspreekt.... In 11 jaar tijd heeft de directeur de school (her)opgebouwd tot een juweeltje. Er wordt les gegeven aan wel 300 kinderen op een min of meer vrije school manier, educatief en creatief. Na de uitgebreide rondleiding en een aperitiefje vertrokken we weer om in de buurt een Rafaël kind te bezoeken, Armenuhi. Ze is 12 jaar. Er zijn hier gelukkig geen ziektes, alleen maar armoede. Toch oogt het gezin tevreden. Ze hebben een heel grote tuin met veel fruit waarvan ze ook verkopen. Wij mochten er van proeven en kregen tevens nog mee. Op de terugweg bij het verzetsmonument gestopt ter gedachtenis aan de onafhankelijkverklaring van 1921; een hoge klokkentoren. Alle klokken in Armenië hebben zich toen laten horen.

16 oktober. Op bezoek in het Armeense “Vaticaan” na eerst nog een zondagsdienst te hebben bijgewoond in Yerevan. Het Vaticaan bestrijkt een groot gebied met allerlei kerken, kloosters, scholen, internaten en een museum, hetwelk wij dus bezichtigen. Een kleine zaal met mooie kunstwerken. In een van de kerken wordt druk gedoopt, de mensen staan in de rij, toch apart om mee te maken. Tot slot een etentje in een restaurant.

17 oktober. Ook weer een culturele dag met een, hoe kan het anders, kerkje gelegen aan het grote meer van Sevan, uiteraard weer bijzonder, vervolgens naar een heel groot kerkhof bij Noradus met graven uit de 9de tot de 17de eeuw, teveel om alles te bekijken. Vrienden van Lala zijn hier in de buurt een kaasmakerij begonnen. We drinken eerst koffie en dan een kaasproeverij, alles bio! Kaas gekocht. We vertrekken naar het geboortedorp van Lala en naar het plaatselijk streekmuseum, waar Lala veel van weet te vertellen.
Toch ook vandaag nog een huisbezoek bij de familie van Rafaël kind Nana. Hun huis wordt met en met opgeknapt. Ook hier moeten ze met 7 personen wonen. Een ervan is Nana die net als het eerste kind waar we waren C.P. heeft. Cerebrale parese (CP). Dit is een (neurologische) hersenaandoening die problemen veroorzaakt met de normale motorische functie. Daarbij heeft ze een oogafwijking. Gelukkig krijgt ze fysiotherapie waar ze veel steun aan heeft. Nana moet vanwege kiespijn naar een tandarts maar ze kunnen het niet betalen, dus leggen we wat bij elkaar om dit probleem op te lossen.

18 oktober. Via Suren zijn wij in contact gekomen met Lillit Safaryan die uit het dorp Artashavan komt. De burgemeester heeft gehoord wat wij in Kurtan doen met het moestuin project, vandaar de uitnodiging te komen praten. Na de ontvangst legt hij uit wat voor hun de mogelijkheden zijn. Zijn plan is een moestuin bij de school met een aantal speeltoestellen, en een stuk buiten het dorp nog een boomgaard. Hij neemt ons mee naar de school, waar we rondgeleid worden door de directrice die een tante van Lillit blijkt te zijn. Het dak is pas vernieuwd, de lokalen zien er redelijk uit, maar de gymzaal is in een erbarmelijke staat, dat is al een project op zich. Hier kan inderdaad van alles gebeuren. Er is ruimte voor een moestuin en ook voor speeltoestellen. Dan neemt de burgemeester ons mee naar het buitengebied, een behoorlijk stuk van de school af. Hier kan inderdaad wel een boomgaard ontstaan, maar ik zie niet in hoe het door de schoolkinderen kan worden bijgehouden. Lillit brengt ons nog naar de mooie dorpskerk/klooster aan de rand van een diepe kloof, wij maken wat foto's en dat gaat een bruidspaar ook doen als wij weggaan. Familie van Lillit heeft ons uitgenodigd op de koffie, fijne mensen en met een tot ziens gaan we terug naar Yerevan, niet nadat we de Aragatz Mountain (4090 m) van afstand nog een keer bewonderd hebben en bij het grote uit tufsteen gemaakte Armeense alfabet foto's hebben gemaakt. Wij gaan bij Lala onze koffers her inpakken, nog een uurtje de stad in en dan komt het busje dat ons naar het vliegveld brengt waar wij zo veel mogelijk afscheid nemen van het Armeense geld: drams ………. we zijn uitgedramd!!!

Ik had nog veel meer willen schrijven over de kinderen, de ouders, de contactpersonen en de vele ontmoetingen. Ook over de kerken en kloosters, gedenktekens en de vele andere mooie plekken in Armenië is nog veel te melden.

Verder wil ik Nico Bastens bedanken dat ik ruimhartig gebruik heb mogen maken van zijn uitgebreide dagboek.

Bert Houtbeckers, 5 november 2022